جهان سوم چیست؟

«جهان سوم» عبارتی منسوخ و تحقیرآمیز است که در طول تاریخ برای توصیف طبقه‌ای از کشورهای در حال توسعه اقتصادی استفاده شده است. این عبارت بخشی از یک تقسیم بندی چهار بخشی است که برای توصیف کشورهای جهان بر اساس وضعیت اقتصادی استفاده می‌شود. جهان سوم از جهان اول و دوم عقب‌تر است، اما از جهان چهارم جلوتر است، اگرچه عنوان کشورهای جهان چهارم به سختی به رسمیت شناخته شد. امروزه اصطلاح کشورهای در حال توسعه، کشورهای توسعه نیافته یا کشورهای با درآمد کم و متوسط ترجیح داده می‌شود.

جهان سوم چیست؟

تعریف کشورهای در حال توسعه

چند راه برای تقسیم جهان در راستای اهداف اقتصادی وجود دارد. طبقه بندی کشورها به عنوان جهان اول، دوم، سوم و چهارم مفهومی ‌بود که در طول جنگ سرد و پس از آن ایجاد شد. این تعریف تقریباً از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۰ ادامه داشت.
به طور کلی، کشورها معمولاً با وضعیت اقتصادی و معیارهای اقتصادی کلیدی مانند تولید ناخالص داخلی (GDP)، رشد تولید ناخالص داخلی، تولید ناخالص داخلی به درآمد سرانه، رشد اشتغال و نرخ بیکاری تعریف می‌شوند. در کشورهای در حال توسعه، نرخ پایین تولید و بازار کار دشوار، سطوح نسبتاً پایین آموزش، زیرساخت‌های ضعیف، بهداشت نامناسب، دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی و هزینه‌های پایین‌تر زندگی همراه است.
کشورهای در حال توسعه توسط صندوق بین المللی پول (IMF) و بانک جهانی، از طریق ارائه کمک‌های جهانی برای پیشبرد پروژه‌هایی که به بهبود همه جانبه زیرساخت‌ها و سیستم‌های اقتصادی کمک می‌کنند از نزدیک تحت نظر هستند. هر دو سازمان از این کشورها به عنوان کشورهای با درآمد متوسط یا پایین یاد می‌کنند.
کشورهای در حال توسعه می‌توانند هدف بسیاری از سرمایه گذارانی باشند که به دنبال شناسایی بازده بالقوه بالا از طریق فرصت‌های رشد احتمالی هستند، اگرچه ریسک‌ها نیز نسبتاً بالاتر هستند. در حالی که عموماً کشورهای در حال توسعه از نظر اقتصادی ضعیف‌تر عمل می‌کنند، اما پیشرفت‌های نوآورانه و صنعتی می‌تواند منجر به جهش‌های بنیادین در مدت زمان کوتاهی شود.

بیشتر بخوانید: ویژگی های یک کشور ثروتمند و عوامل تأثیر گذار

تاریخچه طبقه بندی کشورهای در حال توسعه

طبقه بندی کشورها به عنوان جهان اول یا جهان سوم در طول جنگ سرد و پس از آن پدیدار شد. کشورهای جهان اول به عنوان کشورهای بسیار صنعتی شناخته می‌شدند که دیدگاه‌های آنها با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و آموزه‌های سرمایه داری همسو بود.
کشورهای جهان دوم از کمونیسم و اتحاد جماهیر شوروی حمایت می‌کردند. اکثر این کشورها قبلاً تحت کنترل اتحاد جماهیر شوروی بودند. بسیاری از کشورهای آسیای شرقی نیز در دسته جهان دوم قرار می‌گیرند.
کشورهای جهان سوم شامل کشورهایی در آسیا و آفریقا بودند که با ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی همسو نبودند. اکنون و تا حدی به دلیل اینکه اتحاد جماهیر شوروی دیگر وجود ندارد، تعریف جهان سوم منسوخ شده و توهین آمیز تلقی می‌شود.

آلفرد ساوی این اصطلاح را ابداع کرد

آلفرد ساوی Alfred Sauvy، جمعیت‌شناس، مردم‌شناس و مورخ فرانسوی بعنوان ابداع کننده واژه جهان سوم در دوران جنگ سرد شناخته می‌شود. ساوی گروهی از کشورها، بسیاری از مستعمرات سابق که دیدگاه‌های ایدئولوژیک سرمایه‌داری غربی یا سوسیالیسم شوروی را نداشتند مورد توجه قرار داد. ساوی در مقاله ای در سال ۱۹۵۲ که در نشریه آبزرور منتشر شد، نوشت: «سه جهان، یک سیاره».

تقسیم جهان

در عصر مدرن، اکثر کشورهای روی زمین در یکی از سه دسته کلی قرار می‌گیرند که برخی از آنها به عنوان توسعه یافته، نوظهور و مرزی یاد می‌کنند. تقسیم بندی جهانی تا حدودی به این مدل منتقل شده تا به طور کلی همه کشورها در این دسته‌بندی قرار بگیرند.
کشورهای توسعه یافته صنعتی‌ترین کشورها با قوی‌ترین ویژگی‌های اقتصادی هستند. کشورهای نوظهور به این دلیل طبقه‌بندی می‌شوند که گام‌های قابل توجهی در زمینه‌های مختلف رشد اقتصادی برداشته‌اند، اگرچه معیارهای آنها چندان با ثبات نیست. کشورهای مرزی اغلب نشانگر طبقه بندی قدیمی‌ جهان سوم هستند و عموماً پایین‌ترین شاخص‌های اقتصادی را نشان می‌دهند.

لیست بازار کشورهای در حال توسعه

تقسیم بندی جهان به شکل قدیم خود امروزه تاریخی و منسوخ شده است. به این ترتیب، یک معیار مهم برای ارزیابی فهرست کشورهای در حال توسعه، شاخص بازارهای مرزی است. این شاخص شامل کشورهای زیر است:

• کرواسی
• استونی
• لیتوانی
• قزاقستان
• رومانی
• صربستان
• اسلوونی
• کنیا
• موریس
• مراکش
• نیجریه
• تونس
• بحرین
• اردن
• کویت
• لبنان
• عمان
• بنگلادش
• سری لانکا
• ویتنام

بیشتر بدانید: ۱۰ کشور برتری که بیشترین پس انداز را دارند

سایر تعاریف کشورهای در حال توسعه

سازمان تجارت جهانی (WTO) نیز نقطه مرجع دیگری را ارائه می‌دهد. سازمان تجارت جهانی کشورها را به دو دسته در حال توسعه و کمتر توسعه یافته تقسیم می‌کند. هیچ معیاری برای این طبقه‌بندی‌ها وجود ندارد، بنابراین کشورها خودشان نامزد می‌شوند، اگرچه سایر کشورها می‌توانند موقعیت‌ها را به چالش بکشند.
تفکیک سازمان تجارت جهانی با حقوق خاصی برای وضعیت کشور در حال توسعه همراه است. به عنوان مثال، سازمان تجارت جهانی به کشورهای در حال توسعه دوره‌های انتقالی طولانی‌تری را قبل از اجرای توافقنامه‌هایی با هدف افزایش فرصت‌های تجاری و حمایت زیرساختی اعطا می‌کند.
به عنوان شاخه‌ای از WTO، شاخص توسعه انسانی (HDI) یکی دیگر از معیارهای وضعیت اقتصادی است که توسط سازمان ملل متحد برای ارزیابی سطوح توسعه اجتماعی و اقتصادی کشورها ایجاد شده است. شاخص توسعه انسانی یک کشور را بر اساس تحصیل، امید به زندگی و سرانه درآمد ناخالص ملی اندازه‌گیری و سپس رتبه‌بندی می‌کند.
سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل متحد از کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) برای توصیف مجموعه‌ای از ۴۵ کشور با شاخص‌های توسعه اجتماعی-اقتصادی پایین استفاده می‌کنند. این فهرست هر چند سال یک بار مورد ارزیابی مجدد قرار می‌گیرد. این شاخص‌ها ترکیبی از درآمد ناخالص ملی، منابع انسانی (تغذیه، امید به زندگی، تحصیلات متوسطه، سواد بزرگسالان) و آسیب‌پذیری اقتصادی (اندازه جمعیت، دورافتادگی، تمرکز بازرگانی، کشاورزی، صادرات و آمادگی در برابر بلایای طبیعی) هستند. این کشورها عبارتند از:

• افغانستان
• آنگولا
• بنگلادش
• بنین
• بورکینافاسو
• بوروندی
• کامبوج
• جمهوری آفریقای مرکزی
• چاد
• کومور
• جمهوری دموکراتیک کنگو
• جیبوتی
• اریتره
• اتیوپی
• گامبیا
• گینه بیسائو
• هائیتی
• کریباتی
• جمهوری دموکراتیک خلق لائوس
• لسوتو
• لیبریا
• ماداگاسکار
• مالاوی
• مالی
• موریتانی
• موزامبیک
• میانمار
• نپال
• نیجر
• رواندا
• سائوتومه و پرنسیپ
• سنگال
• سیرا لئون
• جزایر سلیمان
• سومالی
• سودان جنوبی
• سودان
• تیمور شرقی
• توگو
• تووالو
• اوگاندا
• جمهوری متحد تانزانیا
• وانواتو
• یمن
• زامبیا

نکات کلیدی

• کشور جهان سوم اصطلاحی منسوخ و توهین آمیز برای یک کشور در حال توسعه است که با جمعیت دارای درآمد پایین و متوسط و سایر شاخص‌های اجتماعی-اقتصادی پایین مشخص می‌شود.
• صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی برای کشورهایی که دارای انواع خاصی از طبقه‌بندی وضعیت اقتصادی هستند مزایا و مفاد قراردادی خاصی را مجاز می‌دانند.