ورود به دنیای تامین مالی کارآفرینان مانند رفتن به یک کشور خارجی است؛ مملو از عادات و فرهنگ های جدید. این مقاله به عنوان راهنمایی برای درک بهتر برخی مبانی اصلی تامین مالی استارتاپ ها کاربرد خواهد داشت. در این مقاله به مرور موضوعات متفاوتی در زمینه تامین مالی استارتاپ ها خواهیم پرداخت.
در صورت نیاز به مطالعه و فهم عمیق تر در هر کدام از مباحث، نیاز است به سراغ مقالات مرتبط با آن بروید و در رابطه با هر کدام از موضوعات اطلاعات بیشتری کسب نمایید.
این مقاله با توصیفی از روش های مختلف تامین مالی و سرمایه گذاران شروع می شود، سپس به ملاحظات اساسی که می بایست در قرارداد های تامین مالی مدنظر قرار داد پرداخته می شود.
روش های تامین مالی استارتاپ ها
به طور کلی استارتاپ ها می توانند از طریق وام، سهام و یا ترکیبی از آن ها جذب سرمایه کنند. اگر چه بسیاری منابع تامین مالی توسط شرکت های بزرگتر مانند وام های بانکی، انتشار اوراق و سهام شناور بازار بورس مصرف می شوند و برای استارتاپ ها غیر قابل دسترس هستند. با گسترش شرکت های نوپا طی چند سال اخیر، یک اکوسیستم تامین مالی متناسب با نیازهای این شرکت های نوظهور شکل گرفته است که تمایلات ریسک پذیری سرمایه گذاران را با نیازهای مالی استارتاپ ها تطابق می دهد.
رایج ترین روش تامین مالی استارتاپ ها فروش سهام مالکیت در مقابل سرمایه گذاری می باشد. این سرمیه گذاری در سهام دارای دو دسته است: سهام عادی و سهام ممتاز. از سایر روش های رایج تامین مالی استارتاپ ها میتوان به وام و خودگردانی اشاره کرد.
سهام عادی
هر برگ از سهام عادی بیانگر شراکت در مالکیت شرکت به همان نسبت می باشد. سهامداران عادی در خصوص سود مازاد شرکت در اولویت نخواهد بود، به این معنی که در صورت ورشکستگی شرکت، اخرین فردی خواهند بود که پول خود را دریافت می کنند. اگر شرکت عملکرد خوبی داشته باشد، سهامداران عادی سود بسیار خوبی به دست خواهند آورد اما در صورتی که شرکت عملکرد خوبی نداشته باشد، سهامدارن عادی ممکن است تمام سرمایه خود را از دست بدهند. در قراردادهای سرمایه گذاری استارتاپ ها، عموما سهام بنیانگذاران و کارمندان، سهام عادی در نظر گرقته می شود.
سهام ممتاز
همانند سهام عادی، سهام ممتاز بیانگر شراکت در مالکیت شرکت می باشد. با این تفاوت که دارای یکسری تضمین ها برای سرمایه گذاران می باشد. در صورت ورشکستگی، قبل از هر اقدامی جهت فروش دارایی ها و غیره به طور کامل سهم خود را به صورت نقدی دریافت می کنند. همچنین سهامداران ممتاز از اولویت در تقسیم سود نیز بهره می برند. تقریبا تمام سرمایه گذاران خطرپذیر، در مقابل سرمایه گذاری خود، سهام ممتاز مطالبه می کنند. این سهام های ممتاز در زمان های خروج مثل عرضه در بورس و یا تملک، تبدیل یه سهام عادی می شوند.
وام های ریسک پذیر
شرکت های وام دهنده ریسک پذیر در پرداخت وام به شرکت هایی با ریسکی بالاتر از آن چه مورد قبول وام دهندگان تجاری هست، تخصص دارند. وام های ریسک پذیر همانند وام های معمولی عمل می کنند، با قسط هایی که در سررسید های مشخص می بایست پرداخت شوند و بهره متعلقه در پایان هر سال مالی نیز موظف به پرداخت می باشد. به جهت ریسک بالاتر مشتریان وام های خطر پذیر، عموما نرخ بهره این وام ها از وام های معمولی بالاتر هست.
قرارداد های وام عموما مقداری کمی سهام نیز برای وام دهندگان در نظر می گیرند تا وام دهندگان بتوانند در منافع شرکت نیز شریک شوند. یکی از انواع تامین مالی وام دهندگان، وام های بریج(Bridge Loan) می باشند که به صورت کوتاه مدت بوده و تا زمانی که شرکت بتواند منابع مالی جدید پیدا کند کاربرد دارند.
خودگردانی
به اجبار و یا به اختیار، برخی بنیانگذاران شرکت را با استفاده از مقدار بسیار کمی از منابع خارجی ایجاد می کنند که به این روش خودگردانی می گویند. بنیانگذاران برای استفاده از این استراتژی، ازمنابع شخصی و تلاش بسیار زیاد بهره می برند که اصطلاحا سهام شیرین نامیده می شود. استارتاپ های خودگردان بایستی به سرعت به سودآوری برسند تا بتوانند از درآمد حاصل از عملیات شرکت، هزینه ها و سرمایه مورد نیاز برای رشد شرکت را تامین کنند.
انواع سرمایه گذاران
سرمایه گذران فرشته(Angle Investors)
این نوع سرمایه گذاران اشخاصی هستند که در مراحل اولیه عمر یک کسب و کار سرمایه گذاری می کنند. این افراد عموما خودشان کارآفرینانی موفقی هستند که از حمایت از اکوسیستم استارتاپی لذت می برند. سرمایه گذاران فرشته از به شرکت های نوپا در تصمیم گیری های استراتژیک کمک می کنند. با توجه به این که سرمایه گذاران فرشته در مراحل اولیه کسب و کارها سرمایه گذاری می کنند، عموما ریسک بیشتری نسبت به سرمایه گذاران مراحل بعدی متحمل می شوند.
سرمایه گذاران خطرپذیر(vc)
سرمایه گذاران خطرپذیر منحصرا برای سرمایه گذاری در شرکت های نوپا و روبه رشد ایجاد شده اند. معمولا این سرمایه گذاران اولین سرمایه بزرگ را در اختیار استارتاپ ها می گذارند و تامین مالی سرمایه گذران بدین شیوه شکل می گیرد. سرمایه گذارن خطرپذیر به دنبال شرکت های رو به توسعه هستند تا سرمایه خود را به امید رشد توسعه در اختیار آن ها قرار دهند. سرمایه گذاران خطرپذیر سرمایه گذاری می کنند، شرکت رشد می کند، سرمایه گذار با فروش سهام خودش در هنگام تملک و یا عرضه در بورس، یک سود بسیار خوبی به دست می آورد.
از آنجا که سرمایه گذاری در مراحل اولیه استارتاپ ها تا حدودی عمل ریسکی می باشد، سرمایه گذاران خطر پذیر سرمایه خود را در استارتاپ های متعددی پخش می کنند. بیشتر این استارتاپ ها شکست می خورند، اما چند استارتاپ محدود به قدری رشد می کنند که نه تنها زیان سایر استارتاپ ها را پوشش می دهند، بلکه کل سبد سرمایه گذاری را سودده می کنند.
سرمایه گذاران استراتژیک
این سرمایه گذاران شخصیت های حقوقی هستند که کار اصلی آن ها سرمایه گذاری نیست. این سرمایه گذاران عمدتا شرکت های بسیار بزرگ هستند که امید دارند با سرمایه گذاری در شرکت های کوچک که معمولا هم تکنولوژی و محصول مکمل دارند، از کسب و کار اصلی خود حفاظت کنند و یا آن را توسعه بدهند. اخیرا برخی سرمایه گذاران استراتژیک، سرمایه پذیران خود را مورد تملک قرار داده اند؛ اما به هرحال این سرمایه گذاری تضمینی بر تملک ندارد.
تامین سرمایه جمعی
این مدل تامین مالی استارتاپ ها یکی از جدیدترین روش های تامین سرمایه می باشد، اما این مدل می تواند چشم انداز مالی شرکت را درآینده به طور چشمگیری تغییر دهد. تامین سرمایه جمعی، بر اساس تامین منابع جمعی، از طریق ممکن کردن سرمایه گذاری تمام افراد با استفاده از سرمایه شخصی و با انخاب خودشان، روند تامین مالی را دموکراتیزه می کند. همچنین تامین مالی از طریق پلتفرم های تامین مالی جمعی، سرمایه کم تری را به نسبت سایر مدل های تامین سرمایه در اختیار قرار می دهد. تامین سرمایه جمعی به اندازه منابع در اختیار شرکت قرار می دهد تا بتواند نمونه اولیه محصول خود را عرضه کند.
مراکز رشد و شتابدهنده ها
این مراکز سازمان هایی هستند که برنامه های مشخصی را برای هدایت استارتاپ ها به سمت موفقیت ارائه می دهند. همان گونه که جعبه های رشد(Incubators) در مراکز درمانی یک محیط امن و تحت کنترل را برای نوزادان فراهم می کند، مراکز رشد و شتابدهنده ها نیز یک فضای مشارکتی و تجهیز شده برای رشد قدم به قدم استارتاپ ها فراهم می کنند. مراکز رشد به جهت اینکه تحت پوشش دانشگاه ها و دولت هستند از استارتاپ های تحت حمایت خود مقدار بسیار ناچیزی و حتی گاهی هیچ سهامی دریافت نمی کنند. در کنار این ها، مراکز رشد برای استارتاپ های خود حمایت های عملیاتی و توسعه ای نیز فراهم می کنند.
شتابدهنده ها در مقابل ارائه یک برنامه متمرکز چند ماهه با هدف آماده کردن استارتاپ ها جهت جذب سرمایه، حق تقدم خرید سهام استارتاپ ها را دریافت می کنند.
شرکت های سهام خصوصی
تخصص این شرکت ها خرید، مدیریت و در نهایت فروش شرکت های خریداری شده می باشد. استارتاپ های بالغ شده عموما سهام خود را به جای عرضه در بورس به این شرکت ها می فروشند. شرکت های سهام خصوصیعلاوه بر خرید کل سهام شرکت، تحت یک استراتژی تحت عنوان سهام رشد، بخشی از سهام شرکت های بالغ را خریداری می کنند. بر خلاف سرمایه گذاران خطرپذیر که در مراحل اول توسعه استارتاپ ها سرمایه گذاری می کنند، شرکت های سهام خصوصی تمرکزشان بر شرکت هایی می باشد که نیاز به سرمایه بیشتر برای توسعه و رشد عملیات خود دارند.
ملاحظات قراردادهای سرمایه گذاری
با وجود این که عناصر اصلی هر کدام از روش های تامین مالی استارتاپ به صورت استاندارد مشخص شده اند، در مورد ملاحظات دقیق هر قرارداد مورد به مورد باید مذاکره شود. موارد زیر مهم ترین نکاتی هستند که باید توسط سرمایه گذاران و بنیانگذاران استارتاپ های مورد مذاکره قرار بگیرند.
رقیق شدن سهام
سهام هر شرکتی نمی تواند بیشتر از 100% باشد. پس با ورود یک سرمایه گذار جدید به شرکت که قرار است در مقابل سرمایه، بخشی از سهام شرکت را دریافت کند، از میزان سهام صاحبان اصلی شرکت کاسته خواهد شد. مبحث رقیق شدن سهام به همین کاهش درصد مالکیت در شرکت می پردازد. به طور طبیعی بنیانگذران تلاش می کنند تا از سهم آن شرکتی که خود ساخته اند کاسته نشود. با این وجود رقیق شدن سهام برای جذب منابع مالی جدید لازم است. بر اساس تجربه یک سرمایه گذار، بینانگذاران متعددی موقعیت های بسیار بی نظیر سرمایه گذاری توسط صندوق سرمایه گذاری سطح بالا را به خاطر انتظارات غیر واقعی درباره مالکیت شرکت، با نابخردی از دست داده اند.
مشخص کردن این که در هر مرحله از تامین مالی استارتاپ ها چه مقدار رقیق شدن سهام برای شما پذیرفتنی خواهد بود کار دشواریست و معمولا بنیانگذاران براساس شرایط خاص خود به نتایج متفاوت می رسند. معمولا سرمایه گذاران در مراحل اولیه بیشترین رقیق شدن سهام را تجربه می کنند و در مراحل بعدی با توجه به بالا رفتن ارزش شرکت، مالکیت آن ها تاثیر کم تری می پذیرد. همان گونه که قبلا هم مطرح شد، به بینانگذارانی که با پشنهاد رقیق شردن سهام مواجه هستند توصیه می شود که قرارداد و پیامدهای آن را با دقت مورد مطالعه قرار دهند و با مشاوران معتبر که سابقه تامین مالی استارتاپ را داشته اند مشاوره کنند.
ارزش گذاری
همان گونه که از نام این بخش پیداست، ارزش گذاری، مقداری است که یک شخص و یا گروه سرمایه گذاری تصور می کند که یک شرکت به آن میزان می ارزد. اگر چه هر کسی می تواند دیدگاه متفاوتی نسبت به ارزش شرکت داشته باشد، مقدار سرمایه گذاری در یک سطح ارزش مشخص می تواند بازه ارزش واقعی یک شرکت را مشخص کند. در پایان یک روز، یک شرکت همانند هر سرمایه گذاری دیگری، فقط زمانی ارزش دارد که کسی حاضر باشد برای آن پول بدهد. سرمایه گذران جاری شرکت به دنبال رشد شرکت هستند چون این رشد منجر به افزایش ارزش شرکت و متعاقبا سهام آن ها خواهد شد.
رشد بیشتر ارزش یک شرکت، به معنای کسب منابع مالی بیشتر در مقابل رقیق شدن یکسان سهام خواهد بود. به عنوان مثال تصور کنید دو شرکت قصد دارند 25% از سهام یک استارتاپ را به دست آورند. شرکت “الف” ارزش استارتاپ را 100 میلیون تعیین میکند در حالیکه شرکت “ب” تنها 50 میلیون ارزشگذاری می کند. این استارتاپ با پذیرفتن پیشنهاد سرمایه گذار “الف” دو برابر افزایش سرمایه خواهد داشت. ارزش گذاری بر اساس انتظارات شکل گرفته از رشد آتی استارتاپ انجام می شود. به هر ترتیب بنیانگذاران استارتاپ ها باید با مبانی ارزشگذاری آشنا باشند تا بتوانند پیامدهای این موضوع را برای شرکت مدیریت کنند.
حاکمیت شرکتی
حاکمیت شرکتی به قوانین و فرایندهای بررسی و نظارت هیئت مدیره بر روند فعالیت های شرکت می پردازد. در روند شکل گیری هیئت مدیره، اختیار تصمیمات استراتژیک در اختیار تیم سرمایه گذار قرار می گیرد. هر چقدر شرکت مراحل جدید سرمایه جذب کند، سهامدارن جدید وارد تصمیم گیری ها خواهند شد.
سرمایه گذاران خطر پذیر سرمایه خود را در معرض رسیک بسیار بالا قرار می دهند و به دنبال سپر برای امنیت سرمایه گذاری خودشان هستند. سرمایه گذاران خطر پذیر که در استارتاپ های مراحل اول سرمایه گذاری می کنند همواره به دنبال یک جایگاه در هیئت مدیره و همچنین حق تصویب برای تصمیمات مهم استراتژیک هستند. برخی بنیانگذاران استارتاپ ها از این که حق آزادی آنها در مدیریت در خصوص تامین سرمایه های مراحل بعدی، بر اساس حق حاکمیت شرکتی سرمایه گذاران محدود خواهد شد، شگفت زده می شوند.
نقد شوندگی
سرمایه گذاران، کارمندان و بینانگذاران ممکن است در مواقعی که بخش زیادی از ثروت شرکت در اختیار سهامدارن خصوصی قراردارد، با مشکلات زیادی روبرو شوند. سهام استارتاپ ها، هر چند ارزشمند به راحتی قابل فروش و تبدیل شدن به پول نقد نیستند. مشکل اصلی اینجاست که سهامداران برای رسیدن به سود سهام خود نیاز دارند تا مدت طولانی منتظر باشند تا درون شرکت جریان نقدی ایجاد شود. بسیاری از بینانگذاران ثروت بسیار دارند در حالی که کاملا برای هزینه کرد شخصی غیرقابل دسترس هستند.
یک روش برای نقد شوندگی سهامدارن فعلی فروش سهام به سایر سهامدارن که تمایل به افزایش سهام خود دارند می باشد. اما باید در نظر داشت پیدا کردن افراد مشتاق به این معامله و همچنین توافق بر سر قیمت کار آسانی نخواهد بود. در نهایت هم سرمایه گذاران و هم بنیانگذاران باید از پیامدهای در اختیار داشتن حجم زیادی از سهام آگاه باشند.
نتیجه گیری
درک جامع از فرایند تامین مالی استارتاپ ها کمک خواهد کرد تا تصمیمات بهتری در خصوص آینده کسب و کار خود بگیرید. هر کدام از مباحثی که در این مقاله به آنها پرداختیم می تواند به تنهایی تاثیر چشمگیری بر کسب و کار شما داشته باشد. فراتر از همه این مباحث، حیات و ممات یک استارتاپ وابسته به تامین مالی آن خواهد بود.
