هنگامی که ادعای رایگان بودن مطرح می شود، مارکت های غیر قابل کنترل، مقدار ارزشی که برای یک جامعه ایجاد شده را به حداکثر می رساند، اقتصاد دانان به طور ضمنی یا به صراحت فرض می کنند که اقدامات و انتخابهای تولید کنندگان و مصرف کنندگان در یک مارکت، تأثیر غیرمنتظره ای بر گروه سومی که به طور مستقیم درگیر مارکت نبوده اند به عنوان تولید کننده یا مصرف کننده شامل می شود. هنگامی که این فرضیه در نظر گرفته می شود، دیگر موردی که مارکت های غیرقابل کنترل بتوانند ارزش آن را به حداکثر برسانند وجود ندارد بنابراین بسیار اهمیت دارد که این تأثیرات غیرمنتظره و نشانه ی آن بر ارزش اقتصادی را درک کرد.
اقتصاددانان تأثیراتی را که شامل فعالیت خارجیِ مارکت بر آنها نمی شود را فرامی خوانند و دارای دو بعد هستند. بعد اول فعالیت های خارجی هستند که می توانند منفی یا مثبت باشند. فعالیت خارجیِ منفی، هزینه های غیر منتظره ای را بر بخش های که شامل این مورد نمی شوند تحمیل می کند و فعالیت خارجیِ مثبت سود غیرمنتظره ای به همان بخش ها اعطا می کند. (به هنگام تحلیل فعالیت های خارجی، بهتر است به خاطر داشت که هزینه ها فقط سود منفی و سود ها، هزینه ی مثبت هستند). دوم، فعالیت های خارجی می توانند بر محصولات یا میزان مصرف مؤثر باشند. در نمونۀ فعالیت های خارجی بر محصولات، تأثیرات غیرمنتظره هنگامی رخ می دهد که محصول به شکل فیزیکی تولید شود. در نمونۀ فعالیت های خارجی بر میزان مصرف، تأثیرات غیر منتظره هنگامی رخ می دهد که محصول مصرف شده است. ادغام این دو بعد با یکدیگر چهار احتمال را ارائه می کند:
فعالیت های خارجی منفی بر روی محصول
فعالیت خارجی منفی بر روی محصول هنگامی رخ می دهد که تولید یک کالا (آیتم)، هزینه ای بر دوش بخشی وارد می کند که به طور مستقیم نه در تولید و نه مصرف آن آیتم نقشی نداشته است. برای مثال، آلودگی کارخانه یک نوع فعالیت خارجی منفی بر محصولات است. زیرا هزینه های آلودگی توسط همه و نه تنها تولیدکنندگان و مصرف کنندگان محصولاتی که باعث آلودگی می شوند، احساس می شود.
فعالیت های خارجی مثبت بر روی محصول
فعالیت خارجی مثبت در حین تولید رخ می دهد مانند زمانی که یک غذای محبوب مانند کیک دارچینی یا آب نبات بوی مطلوبی در حین پخت تولید می کنند. مثال دیگر می تواند اضافه کردن مشاغل در ناحیه ای باشد که از میزان بیکاری بالایی برخوردار است و این می تواند باعث شود تا مصرف کنندگان پول بیشتری در این ناحیه خرج کنند. همچنین بیکاری کاهش می یابد.
فعالیت های خارجی منفی بر مصرف
فعالیت خارجی منفی بر میزان مصرف زمانی رخ می دهد که مصرف یک آیتم هزینه ای بر دیگران تحمیل کند. برای مثال، مارکت سیگار برای سیگاری ها یک فعالیت خارجی منفی بر مصرف دارد زیرا مصرف سیگار هزینه ای بر دیگران که شامل مارکت سیگار نیستند نیز تحمیل می کند.
فعالیت های خارجی مثبت بر مصرف
فعالیت خارجی تأثیر مارکت های غیرقابل کنترل را خنثی می کند، در واقع فعالیت های خارجی، یک نوع شکست مارکت به حساب می آید. این نوع شکست مارکت در سطح پایه بخاطر نقض حقوق افزایش یافته و نیازمند مارکت آزاد جهت عملکرد مؤثر می باشد. نقض قوانین به این خاطر اتفاق می افتد که هیچ گونه مالکیت مشخصی بر هوا، آب، فضاهای باز و غیره وجود ندارد، اگرچه جامعه تحت تأثیر آنچه است که برای چنین موجودیت هایی اتفاق می افتد.
هنگامی که فعالیت های خارجی منفی اتفاق می افتد عوارض می توانند مارکت ها را برای جامعه مؤثر تر سازند. هنگامی که فعالیت های خارجی مثبت اتفاق می افتد، یارانه ها می توانند این کار را انجام دهند. این یافته ها در مقایسه با نتایجی که عوارض و یارانه ها مارکت ها را مؤثر می سازند (جایی که هیچ فعالیت خارجی ای وجود ندارد) رفاه اجتماعی را کاهش می دهد.
