«دوشنبه سیاه» آن‌طور که امروز به آن اشاره می‌شود در ۱۹ اکتبر (دوشنبه) سال ۱۹۸۷ اتفاق افتاد. در روز دوشنبه سیاه بازارهای سهام در سراسر جهان سقوط کردند، اگرچه این رویداد به یک باره اتفاق نیفتاد. دوشنبه سیاه شاهد بیشترین افت روزانه در تاریخ بازار سهام ایالات متحده بود. میانگین صنعتی داو جونز (DJIA) اندکی بیش از ۲۲ درصد افت کرد. شاخص اس اند پی ۵۰۰ S&P ۵۰۰ نیز با کاهش مشابه ۲۰.۴ درصدی روبرو شد. برای اینکه دیدگاهی درباره وخامت اوضاع در دوشنبه سیاه داشته باشید بد نیست بدانید که بدترین افت روزانه داو جونز طی سقوط بازار بورس سهام در سال ۱۹۲۹ کمی ‌بیش از ۱۲٪ بود، به عبارت دیگر آنچه در دوشنبه سیاه رخ داد در حدود دو برابر بدتر از سه شنبه سیاه در سال ۱۹۲۹ بود.

دوشنبه سیاه و سه شنبه سیاه در بازار بورس

دوشنبه سیاه چگونه اتفاق افتاد

برخی علائم هشدار دهنده در روزهای معاملاتی قبل از دوشنبه سیاه دیده شده بود. در ۱۴ اکتبر، داو نزول عمده‌ای نزدیک به ۴ درصدی را تجربه کرد. روز بعد ۲.۵ درصد دیگر افت کرد و یک روز پس از آن یعنی ۱۶ اکتبر، جمعه قبل از دوشنبه سیاه، شاهد نزول ویرانگر ۵ درصدی در بازارهای سهام لندن بودیم که به طرز ناخوشایندی مصادف با طوفان بزرگ سال ۱۹۸۷ بود، یک پدیده هوایی بی سابقه که باعث وزش باد شدید و طوفان در کانال انگلیس و تلفات انسانی شد.
صبح روز دوشنبه سقوط در هنگ کنگ آغاز شد. این سقوط در سراسر آسیا و در طول معاملات آسیا ادامه داشت زیرا سایر بازارها پس لرزه‌های سقوط اولیه را احساس کردند. قتل عام بازار با شروع به کار بازار لندن در سراسر اروپا گسترش یافت. با بازگشایی بازارهای سهام ایالات متحده، سهام عملاً در سقوط آزاد قرار گرفتند. در پایان روز داو جونز بیش از ۵۰۰ واحد و S&P ۵۰۰ بیش از ۵۵ واحد کاهش یافتند.

علت سقوط دوشنبه سیاه در بازار بورس چه بود؟

۱- اصلاح بازار گاوی

بسیاری از تحلیلگران بازار می‌گویند که سقوط دوشنبه سیاه در سال ۱۹۸۷ عمدتاً بدلیل اصلاحی بود که در یک بازار قدرتمند گاوی شکل گرفت، اصلاحی بزرگ که به تأخیر افتاده بود. سال ۱۹۸۷ پنجمین سال بازار بزرگ گاوی بود که از زمان شروع روند در سال ۱۹۸۲ اصلاح عمده قیمتی را تجربه نکرده بود. قیمت سهام در چهار و نیم سال گذشته بیش از سه برابر رشد کرده بود، این رشد تنها در سال ۱۹۸۷ و قبل از سقوط دوشنبه سیاه حدود ۴۴ درصد بود.

۲- معاملات رایانه‌ای یا «برنامه‌ای»

مقصر دیگر در این سقوط شدید معاملات رایانه‌ای بود. کامپیوتر یا «تجارت برنامه‌ای» هنوز در بازار اواسط دهه ۱۹۸۰ پدیده جدیدی محسوب می‌شد. استفاده از رایانه، کارگزاری‌ها را قادر می‌ساخت تا سفارشات بزرگتری را ثبت کرده و معاملات را با سرعت بیشتری انجام دهند. علاوه بر این، برنامه‌های نرم افزاری توسعه یافته توسط بانک‌ها، کارگزاری‌ها و سایر شرکت‌ها به‌گونه‌ای بود که در صورت کاهش قیمت سهام تا میزان معینی، حد ضررها را به طور خودکار فعال می‌ساخت و پوزیشن‌ها را می‌بست.
در دوشنبه سیاه سیستم‌های معاملاتی رایانه‌ای با ایجاد اثر دومینو، سرعت فروش را به طور مداوم افزایش داده و در نتیجه باعث افت بیشتر قیمت‌ها شدند. بهمن فروش که به دلیل ضررهای اولیه راه افتاده بود منجر به افت بیشتر قیمت سهام و این افت بیشتر باعث فعال شدن حد زیان‌های نرم افزاری در بازار بورس شد.

۳- بیمه پورتفوی

سومین عامل در این سقوط «بیمه پورتفوی» بود که مانند معاملات رایانه‌ای در آن زمان پدیده‌ای نسبتاً جدید بود. بیمه پرتفوی شامل سرمایه گذاران بزرگ موسسه‌ای بود که با گرفتن موقعیت‌های فروش در معاملات آتی اس اند پی ۵۰۰ ریسک پرتفوی سهام خود را تا حدی پوشش می‌دادند. استراتژی‌های بیمه پورتفوی به گونه‌ای طراحی شده‌ بودند که در صورت کاهش چشمگیر قیمت سهام، موقعیت‌های فروش را به طور خودکار افزایش دهند.
در دوشنبه سیاه، این عمل همان تأثیر دومینوی برنامه‌های معاملاتی رایانه‌ای را ایجاد کرد. با کاهش قیمت سهام، سرمایه گذاران بزرگ قراردادهای آتی S&P ۵۰۰ بیشتری را فروختند. فشار نزولی در بازار آتی فشار فروش بیشتری بر بازار سهام وارد کرد. به طور خلاصه، بورس افت کرد که این امر باعث افزایش فروش در بازار آتی شد و به دنبال آن فروش سهام بیشتر از سوی سرمایه گذاران رخ داد که همین امر باعث شد سرمایه گذاران بیشتری اقدام به فروش قراردادهای آتی سهام کنند.
نگرانی در مورد قیمت نفت، نرخ بهره، تورم و کسری تجاری علائم هشدار دهنده‌ای برای افزایش نوسانات و سقوط‌های نسبتاً شدید در بازار قبل از دوشنبه سیاه در ماه اکتبر ایجاد کردند. با این حال محتمل‌ترین دلیل سقوط در سال ۱۹۸۷ فقط این واقعیت بود که بازارها دیگر به طور نامحدود صعود نمی‌کردند. سهام بیش از حد ارزش گذاری شده بودند و بازار به اصلاح قیمت نیاز داشت. با این حال دوشنبه سیاه به دلایلی که در بالا ذکر شد یعنی معاملات کامپیوتری و استراتژی‌های بیمه پورتفوی، یک اصلاح بازار ناگهانی و شدیدتر از آن چیزی بود که هر کارشناسی پیش بینی می‌کرد.

نوع دیگری از خرابی بازار بورس

سقوط بازار در سال ۱۹۸۷ نوعی متفاوت از سقوط بازار سهام در سال ۱۹۲۹ بود که منجر به رکود بزرگ شد یا سقوط سال ۲۰۰۸ که منجر به یک رکود جهانی طولانی مدت شد. سقوط سال ۱۹۸۷ یک پدیده کوتاه مدت در بازارها بود. به عنوان مثال، داو ۲۸۸ واحد از ضرر ۵۰۸ واحدی که در دوشنبه سیاه متحمل شده بود را فقط در طی چند روز معاملات بازیابی کرد. در سپتامبر ۱۹۸۹، اندکی کمتر از دو سال بعد، بورس سهام تقریباً همه ضررهای خود را جبران کرده و بازار گاوی را از سر گرفت که برای یک دهه دیگر ادامه داشت و داو را بالاتر از سطح ۱۰ هزار واحد پیش از پایان سال ۱۹۹۹ قرار داد.

پیامدهای دوشنبه سیاه – قطع کننده مدار

یک پیامد اصلی سقوط دوشنبه سیاه، توسعه و اجرای «قطع کننده‌های مدار» بود. پس از سقوط ۱۹۸۷، بورس‌های سهام در سراسر جهان سیستم «قطع کننده مدار» را اجرا کردند که در صورت مقدار معینی کاهش در شاخص‌های مهم سهام، معاملات را به طور موقت متوقف می‌کند.
به عنوان مثال از سال ۲۰۱۹، اگر شاخص S&P ۵۰۰ بیش از ۷ درصد نسبت به قیمت بسته شدن روز گذشته سقوط کند اولین قطع کننده مدار فعال می‌شود که به مدت ۱۵ دقیقه تمام معاملات سهام را متوقف می‌کند. قطع کننده مدار دوم در صورت افت ۱۳ درصدی و قطع کننده مدار سوم در صورت کاهش ۲۰ درصدی شاخص نسبت به قیمت بسته شدن روز قبل فعال شده و معاملات را برای بقیه روز متوقف می‌سازد.
هدف از سیستم قطع کننده مدار این است که از وحشت در بازار جلوگیری کند، حالتی که سرمایه گذاران بی‌پروا شروع به فروش تمام دارایی‌های خود می‌کنند. اعتقاد عمومی ‌بر این است که چنین وحشت عمومی‌ای ‌مقصر عمده سقوط دوشنبه سیاه است. توقف‌های موقت معاملات که تحت سیستم قطع کننده مدار اتفاق می‌افتد به گونه ای طراحی شده است که به سرمایه گذاران فضایی برای نفس کشیدن و زمانی برای تصمیم گیری منطقی اختصاص می‌دهد و در نتیجه احتمالاً از وحشت کور فروش سهام جلوگیری می‌کند.

سه شنبه سیاه چیست؟

سه شنبه سیاه سقوط دیگر بازار سهام است که در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۹ رخ داد. فاجعه بارترین سقوط بازار در تاریخ ایالات متحده آمریکا به حساب می‌آید. سه شنبه سیاه پس از رویداد سقوط بورس اوراق بهادار لندن رخ داد و باعث فروش شدید در بورس اوراق بهادار نیویورک و کاهش چشمگیر شاخص‌های اصلی بازار شد.
سه شنبه سیاه نقطه آغاز رکود بزرگ بود که اقتصاد ایالات متحده و سایر کشورها در سراسر اروپا را تحت تأثیر قرار داد.

دوران پیش از سقوط بازار در سه شنبه سیاه

دهه ۱۹۲۰ (که به عنوان «دهه بیست خروشان» نیز شناخته می‌شود) با رشد پویای اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی در سراسر جهان همراه بود. جهان در حال ریکاوری از پیامدهای ویرانگر جنگ جهانی اول بود و مردم هزینه بیشتری صرف کالاهای مصرفی و تقویت رشد اقتصادی می‌کردند.
ایالات متحده که در طی جنگ جهانی اول به میزان قابل توجهی کمتر از کشورهای مهم اروپایی آسیب دیده بود به بزرگترین اقتصاد جهان تبدیل شده بود. در آن زمان ایالات متحده با موفقیت اقتصاد خود را به شرایط زمان صلح منتقل کرده بود. صنایع نسبتاً جدید از جمله تولید اتومبیل، صنعت فیلم و رادیو و تولید انبوه به رشد هزینه‌های مصرف کننده و گسترش اقتصادی دامن می‌زدند.
دهه ۱۹۲۰ با رشد مداوم در بازار سهام همراه بود. تمایل عمومی‌ شدیدی نسبت به اقتصاد پویای همیشگی و گسترش بازار سهام وجود داشت. در میانه اوج اقتصادی، رشد بازار سهام تا حدی با شایعات همراه شده بود. فعالیت‌های سوداگرانه که با وام‌های عظیم برای تأمین بودجه معاملات سهام تشدید می‌شد منجر به ایجاد حبابی بزرگ شد.
در پایان دهه ۱۹۲۰ رشد اقتصادی کند شد. از آنجا که هیچ حمایتی برای گسترش بیشتر بازار سهام وجود نداشت سقوط بازار سهام امری اجتناب ناپذیر بنظر می‌رسید.

وقایع سه شنبه سیاه

در سپتامبر ۱۹۲۹، سرمایه دار انگلیسی کلارنس ‌هتری Clarence Hatry به اتهام کلاهبرداری دستگیر شد. این رویداد باعث سقوط در بورس اوراق بهادار لندن شد، اتفاقی که احساس خوش بینی سرمایه گذاران آمریکایی را نیز تغییر داد. بازار سهام ایالات متحده بی‌ثبات شد و رویداد دوشنبه سیاه را در ۲۸ اکتبر ۱۹۲۹ تجربه کرد.
در ۲۸ اکتبر، میانگین صنعتی داو جونز ۱۳٪ از ارزش خود را از دست داد. روز بعد، با کاهش ۱۲٪ دیگر این روند نزولی ادامه یافت. روند فروش هیجانی اوراق بهادار به‌گونه‌ای بود که امکان متوقف کردن آن وجود نداشت.

پیامدهای سه شنبه سیاه

سه شنبه سیاه نه تنها برای اقتصاد ایالات متحده بلکه برای سایر اقتصادهای جهان پیامدهای ویرانگری به همراه داشت. سقوط بازار به دوره رشد و شکوفایی اقتصادی پایان داد و منجر به رکود بزرگ شد. سه شنبه سیاه باعث ایجاد زنجیره‌ای از وقایع اقتصادی کلان فاجعه بار در ایالات متحده و اروپا شد که شامل ورشکستگی گسترده، بیکاری و کاهش چشمگیر تولید و عرضه پول بود.
بازار سهام ایالات متحده تنها در دهه ۱۹۵۰ بود که از عواقب سه شنبه سیاه خلاص شد.

خلاصه:

• منظور از «دوشنبه سیاه» روز فاجعه بار سقوط بازار سهام است که روز دوشنبه ۱۹ اکتبر ۱۹۸۷ رخ داد.
• این حادثه در سراسر جهان اتفاق افتاد، از هنگ کنگ شروع شد و قبل از رسیدن به ایالات متحده در سراسر آسیا و اروپا گسترش یافت.
• دو مورد از مهم‌ترین عوامل موثر در سقوط دوشنبه سیاه، معاملات رایانه‌ای و استراتژی‌های معاملاتی بیمه پرتفوی بودند که با فروش قراردادهای آتی شاخص S&P ۵۰۰رخ دادند.
• منظور از «سه شنبه سیاه» سقوط بازار سهام آمریکا در روز سه شنبه ۲۹ اکتبر ۱۹۲۹ است که منجر به دوران رکود بزرگ در ایالات متحده و سراسر اروپا شد.