بودجه متعادل، بودجه‌ای است (به عنوان مثال یک برنامه مالی) که در آن درآمد برابر با هزینه‌هاست به طوری که کسری یا مازاد بودجه وجود ندارد. اگرچه مفهوم بودجه متعادل در مورد هر سازمانی که درآمد عملیاتی ایجاد کرده و هزینه‌های عملیاتی متحمل می‌شود اطلاق می‌گردد اما معمولاً در بودجه‌های دولتی اعمال می‌شود.
اگرچه اصطلاح بودجه متعادل به عدم شکاف بین مازاد و کسری اشاره دارد، اما همچنین می‌تواند بودجه‌ای باشد که مازاد ایجاد کند اما کسری نداشته باشد. بنابراین درآمد می‌تواند بیشتر از هزینه‌های بودجه متعادل باشد، اما عکس آن صحیح نیست.
منظور از برنامه بودجه متعادل چیست؟
مولفه‌های بودجه متعادل
۱- درآمد
درآمد شرکت‌ها و سازمان‌های غیردولتی از فروش کالاها یا خدمات حاصل می‌شود. برای دولت‌ها بیشتر درآمد از مالیات بر درآمد، مالیات شرکت‌ها، مالیات بیمه اجتماعی و مالیات بر مصرف حاصل می‌شود.
۲- هزینه‌ها
هزینه برای شرکت‌ها و سازمان‌های غیردولتی، عملیات روزانه شرکت و نهاده‌های تولید از جمله اجاره و دستمزد را شامل می‌شود. برای دولت‌ها، هزینه شامل هزینه‌های زیربنایی، دفاعی، بهداشت و درمان، بازنشستگی، یارانه‌ها و سایر عواملی است که به سلامت کل اقتصاد کمک می‌کند.
مثال‌های عملی
معمولاً مواجهه با بودجه‌های متعادلی که در آن کسری و مازاد درآمد و هزینه به دلیل نوسان عوامل بیرونی رخ می‌دهد، رایج نیست. به عنوان مثال کانادا در سال ۲۰۱۷ درآمد ۳۳۲.۲ میلیارد دلاری و هزینه‌هایی به ارزش ۳۴۶.۲ میلیارد دلار را گزارش داده است، لذا این سال را با کسری بودجه ۱۴ میلیارد دلار به پایان رسانده است. از طرف دیگر، کشورهایی مانند آلمان، سوئیس و کره جنوبی مازاد بودجه را به ثبت رسانده‌اند که می‌تواند یک بودجه متعادل در نظر گرفته شود.
همچنین توجه به این نکته مهم است که چنین نوع بودجه‌ای می‌تواند سالانه، دوسالانه و به صورت دوره‌ای تولید شود.
• بودجه متعادل سالانه، بودجه سال مالی‌ای را که تحت پوشش قرار داده متعادل می‌سازد.
• بودجه متعادل دوساله اجازه می‌دهد بودجه طی دو سال نوسان داشته باشد. مازاد در یک بخش و کسری در بخش دیگر به همان میزان، بودجه متعادل دو ساله ایجاد می‌کند.
• بودجه‌های متعادل شرایط اقتصادی را بصورت دوره‌ای در نظر می‌گیرند. آنها در مواقع رونق اقتصادی دچار مازاد و در دوران رکود دچار کمبود می‌شوند.
اهمیت
برنامه ریزی برای بودجه متعادل به دولت‌ها کمک می‌کند تا از هزینه‌های بیش از حد خودداری کرده و به آنها امکان می‌دهد بودجه خود را در خدمات و مناطق مورد نیاز متمرکز کنند. بعلاوه، دستیابی به مازاد بودجه می‌تواند ذخیره لازم برای شرایط اضطراری را فراهم کند. به عنوان مثال دولت می‌تواند در دوره رکود اقتصادی هزینه‌های خود را افزایش دهد بدون اینکه مجبور به گرفتن قرض شود.
متعادل سازی بودجه همچنین به دولت‌ها امکان می‌دهد تا در هزینه‌های بهره‌ای از جمله وام‌های کلانی که ممکن است از وام دهندگان بین المللی (به عنوان مثال سایر کشورها یا سازمان‌هایی مانند صندوق بین المللی پول و بانک جهانی) دریافت کنند صرفه جویی کرده و سیاست‌ها را در دوران بحران‌های مختلف کنترل کنند.
تحلیل واریانس بودجه
تحلیل واریانس بودجه نتایج واقعی بودجه را با ارقام پایه‌ای که در بودجه پیش بینی شده مقایسه می‌کند.
• وقتی ارقام واقعی از آنچه برنامه ریزی شده بهتر است (یعنی درآمد بالاتر و یا هزینه کمتر)، به واریانس بودجه واریانس مطلوب گفته می‌شود.
• وقتی ارقام واقعی از آنچه برنامه ریزی شده بدتر است (به عنوان مثال، درآمد کمتر یا هزینه بالاتر)، واریانس بودجه را واریانس منفی می‌نامند.
برای شرکت‌ها، بودجه متعادل اغلب به کسب نتیجه مطلوب از تحلیل واریانس بودجه منجر می‌شود.
