هدف از این مطلب آشنایی با فرانچایز یا حق امتیاز است. قراردادی که به موجب آن، صاحب امتیاز به دریافت کننده حق امتیاز اجازه می‌دهد تا از دارایی معنوی و همچنین فرایندها و سیستم‌های تجاری خود استفاده کند.

فرانچایز چیست؟

فرانچایز به توافق قراردادی گفته می‌شود که به موجب آن یک طرف (صاحب امتیاز) به طرف دیگر (خریدار امتیاز) اجازه می‌دهد تا از علائم تجاری (یا نام تجاری) و سایر مالکیت‌های معنوی و همچنین برخی فرآیندها و سیستم‌های تجاری صاحب امتیاز استفاده کند.

حق امتیاز

فرانچایز می‌تواند شامل تولید و بازاریابی کالا یا خدماتی مطابق با معیارهای صاحب امتیاز باشد. به عبارت دیگر، صاحب امتیاز حق استفاده از مدل تجاری خود از جمله نام تجاری و فروش محصولات و خدمات خود را به مشتری می‌دهد.

فرانچایز چگونه کار می‌کند؟

فرانچایز یک استراتژی بازاریابی است و در حال حاضر ابزاری بسیار محبوب برای اهداف گسترش تجارت محسوب می‌شود. هنگامی‌که شرکتی با یک مدل تجاری اثبات شده بخواهد رشد فعالیت خویش را با افزایش سهم در بازارهای خاص اعمال کند می‌تواند برای محصولات یا خدمات خود از فرانچایز استفاده کند.
فرانچایز مانند سرمایه گذاری مشترک بین شرکتی است که می‌خواهد تجارت خود را گسترش دهد (صاحب امتیاز) و طرف دیگری (خریدار امتیاز) است که می‌خواهد از نام تجاری صاحب امتیاز بهره برده و از عملکرد پایدار و مدل تجاری فعال آن کمپانی بهره‌مند شود. بنابراین خریدار امتیاز نیازی به شروع سرمایه گذاری جدید یا صرف منابع برای برندینگ و تبلیغات ندارد.
در اصل خریدار امتیاز به عنوان یک فروشنده عمل می‌کند. در ازای آن، کمیسیون یا کارمزدی دائمی به صاحب امتیاز پرداخت می‌کند. در طول دوران نمایندگی، خریدار امتیاز درصد معینی از درآمد (درآمد ناخالص) که در قرارداد مشخص شده را با صاحب امتیاز تقسیم می‌کند. این هزینه را حق امتیاز یا حق مجوز می‌نامند.

نمونه‌های واقعی

مدل تجاری فرانچایز در صنایع بسیار رقابتی مانند صنعت فست فود و خدمات خودرویی بسیار محبوب است. این مدل اولین بار پس از جنگ داخلی در ایالات متحده ظاهر شد و از دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ به محبوبیت زیادی در سطح جهانی دست یافت.
شرکت‌های بزرگی مانند مک دونالد، ساب وی، استارباکس، سون ایلون و غیره جزو برترین فرانچایز کنندگان در سراسر جهان محسوب می‌شوند.
مشاغل کوچک در ایالات متحده با استفاده از مدل فرانچایز به فروشگاه‌های زنجیره‌ای ملی تبدیل شده و سپس جایگاه خود را در اروپا، کانادا و چین پیدا می‌کنند. از طرف دیگر، خریداران امتیاز خارج از ایالات متحده با استفاده از بودجه‌ای که توسط صاحبان امتیاز در سرزمین آمریکا تأمین می‌شود در بازار ایالات متحده استقرار پیدا کرده و خود به فرانچایز جدید تبدیل می‌شوند.

شرایط و مقررات فرانچایز

از آنجا که فرانچایز یک قرارداد مقاطعه کاری است، شامل بوروکراسی و عقد قراردادهای پیچیده زیادی است.
این توافق نامه به طور معمول شامل سه بخش پرداختی است که خریدار امتیاز بایستی به صاحب امتیاز بپردازد. در ابتدا خریدار امتیاز، حقوق کنترل شده و مالکیت معنوی را با پرداخت یکجای هزینه از صاحب امتیاز خریداری می‌کند.
سپس بابت آموزش، تجهیزات و خدمات مشاوره بازرگانی مبلغی به صاحب امتیاز پرداخت می‌کند. در پایان، صاحب امتیاز هر ماه حق امتیازی جداگانه دریافت می‌کند.
در ایالات متحده خریدار حق امتیاز باید به قوانین ایالتی پایبند باشد. کمیسیون تجارت فدرال (FTC) به عنوان یک نهاد نظارتی فدرال که هدف آن محافظت از مصرف کنندگان و اطمینان از رقابت در بازارها است در این زمینه عمل می‌کند.
قانون فرانچایز بیانگر حقوقی است که از صاحب امتیاز به یک خریدار احتمالی فرانچایز منتقل می‌شود. این قانون بگونه‌ای طراحی شده تا یک خریدار امتیاز بالقوه را به طور کامل در مورد مزایا، ریسک‌ها و محدودیت‌های آتی مطلع سازد. این مهم همچنین شامل اطلاعات مستقیم در مورد کسب و کار صاحب امتیاز، سابقه قضایی، لیستی از تامین کنندگان موجود، عملکرد مالی برآورد شده و غیره است.

رابطه خریدار امتیاز و صاحب امتیاز

رابطه بین صاحب امتیاز و خریدار امتیاز رابطه بین یک مشاوره دهنده و مشاوره گیرنده است که در آن صاحب امتیاز راهنمایی‌های لازم در مورد چگونگی ساختار تجاری را به خریدار امتیاز ارائه می‌کند. هر یک از طرفین نقشی جداگانه و منافعی دارند. در زیر نقش‌های هر یک از طرفین در قرارداد ذکر شده است:

نقش صاحب امتیاز

صاحب امتیاز موظف است با ارائه آموزش، تجهیزات و دانش به کارکنان شاغل، پشتیبانی تجاری از خریدار امتیاز را ارائه دهد. این آموزش تضمین می‌کند که کارکنان واحد نقش خود را در کسب و کار خریدار درک کرده و از مهارت‌های مناسبی برای حفظ تصویر صاحب امتیاز برخوردار هستند. صاحب امتیاز همچنین کالاهای تبلیغاتی و پروموشن‌ها را توسعه می‌دهد که باعث نشان دادن نام تجاری و افزایش آگاهی مشتری می‌شود.
با این حال، صاحب امتیاز در امور روزمره خریدار دخالت نمی‌کند و خریدار در استخدام، جبران خسارت و تعیین استانداردهای شغلی کسب کار خود مجاز است.

نقش خریدار امتیاز

خریدار موظف است مدل کسب و کار راه اندازی شده توسط صاحب امتیاز را حفظ کند و ثبات فعالیت در همۀ مکان‌های تجاری تحت نام برند را حفظ کند. صاحب امتیاز همچنین باید استاندارد سازی‌های مورد نیاز صاحب امتیاز مانند لوگوها، علائم و نشان ‌های تجاری را در مکانی برجسته در محل کار اعمال کند.
خریدار امتیاز می‌تواند از طریق بازاریابی، رشد کسب و کار خود را هدف قرار دهد اما کمپین‌های بازاریابی باید قبل از انتشار عمومی توسط صاحب امتیاز تأیید شوند. بیشتر خریداران امتیاز از بازاریابی و تبلیغات انجام شده توسط صاحب امتیاز بهره‌مند می‌شوند.

معایب فرانچایز

فارغ از مزایا، فرانچایز با اشکالات مختلفی همراه است از جمله هزینه‌های شروع نسبتاً سنگین و به دنبال آن حق مجوز ماهانه. هزینه‌ها اغلب به نوع کسب و کار و امتیازی که می‌خواهید خریداری کنید بستگی دارد.
بعنوان مثال کل هزینه‌های برآورد شده برای راه اندازی فرانچایز مک دونالد از ۱ میلیون دلار تا ۲/۲ میلیون دلار است. همچنین خریدار امتیاز باید ماهانه ۴٪ تا ۸٪ از درآمد خود را بعنوان حق مجوز به حساب صاحب امتیاز واریز کند.
از دیگر معایب، عدم خلاقیت در کسب و کار است زیرا شما طبق قوانین و ساختار موجود کار می‌کنید.

خلاصه

فرانچایز توافقی بین دو طرف مستقل است: صاحب امتیاز و خریدار امتیاز. یک طرف (صاحب امتیاز) مدل تجاری، نام تجاری و مالکیت معنوی خود را به طرف دیگر (خریدار امتیاز) ارائه می‌کند. خریدار از منابع صاحب امتیاز برای شروع کار خود با توجه به سیستم موجود استفاده خواهد کرد.
برای استفاده از فرانچایز، خریدار امتیاز باید در ابتدا هزینه‌های استفاده را بصورت یکجا پرداخت کند تا حقوق استفاده از مدل تجاری صاحب امتیاز را بدست آورد.
فرانچایز کردن ابزاری محبوب برای مقیاس گذاری فعالیت‌های تجاری در سراسر جهان است و قسمت عمده‌ای از بازار تجارت بین الملل را تشکیل می‌دهد.